Geen weg terug voor Salduz-wet

De zogenaamde Salduz-wet is de belangrijkste hervorming van de jongste vijftig jaar in het Belgisch strafrecht.  De wet bepaalt dat elke aangehouden verdachte recht heeft op de bijstand van een advocaat tijdens zijn eerste verhoor door de politie. Het belang is duidelijk. Vandaar allicht de soms verhitte discussies in de Senaat en de Kamer.

Yusuf Salduz is geen Turkse voetballer van Galatasaray of Fenerbache, maar een jongeman uit Izmir die in 2001 als 17-jarige meedeed aan een betoging van de verboden PKK, volgens de Turkse overheid een terroristische groepering. Hij kreeg 2,5 jaar cel, maar hield vol dat hij bekentenissen had afgelegd  onder dwang. Het Mensenrechtenhof van Straatsburg gaf hem op 27 november 2008 gelijk. Volgens het hof moet een gearresteerde verdachte kunnen rekenen op bijstand van een advocaat.  Het arrest had grote gevolgen, want alle 47 lidstaten van de Raad van Europa worden geacht de rechtspraak van het Mensenrechtenhof op te nemen in het eigen rechtssysteem. Dat was ook zo voor België, waar gearresteerde verdachten dat recht niet hadden. België krijgt tot 1 oktober 2011 de tijd.

Rijkelijk laat

Het arrest is dus bijna drie jaar oud. De minister kwam pas op 18 oktober 2010 met een voorstel, een proeve tot wetswijziging, naar de Senaat. Dat was wel rijkelijk laat voor een veelomvattende hervorming. De Senaat keurde ondertussen met een alternatieve meerderheid (N-VA, CD&V, Open Vld, sp.a, cdH en MR) de Salduz-wet goed, maar in de Kamer was er weer een andere meerderheid omdat de sp.a afhaakte en samen met het VB tegenstemde. Opvallend was dat PS en Ecolo-Groen! zich onthielden omdat de wet volgens hen dan weer niet ver genoeg ging. De groenen willen Salduz zelfs toepassen voor verkeersovertredingen.

Het wetgevend werk is nog niet afgerond. Kamer en Senaat stemden immers amendementen. De Kamer moet de jongste amendementen van de Senaat nog goedkeuren.

Er zijn uiteraard heel wat bedenkingen mogelijk op een wet, die de strafrechtprocedure sterk zal veranderen. Sommigen vrezen bijvoorbeeld dat de wet aanleiding zal geven tot echte procedureslagen die vooral in het voordeel  kunnen zijn van georganiseerde bendes en fraudeurs. Er was ook een probleem omdat de term ‘verhoor’ niet duidelijk gedefinieerd was. En wat gebeurt er als een getuige tijdens een verhoor plots een verdachte wordt?

Dat zijn maar enkele vragen en knelpunten. Angst voor verandering is echter ook niet altijd een goede raadgever. De alternatieve meerderheid zocht een goede middenweg tussen zij die nog veel verder wilden gaan en anderen die de wet dan weer niet nodig vinden. Dat laatste is wel heel riskant, want na het arrest-Salduz zijn er al zeker 77 andere uitspraken, die telkens weer het recht op een advocaat bij een eerste verhoor bevestigen. Als België dat niet doet, riskeert het een veroordeling.

We hinken trouwens achterop.  De N-VA was voorstander van het audiovisueel opnemen van die verhoren, wat vele discussies zou kunnen wegnemen. Dergelijke opnames bestaan in andere landen al vele jaren, maar onze politiekantoren zouden volgens de minister moeten worden omgebouwd en dat gaat kennelijk niet. Een gemiste kans?

Gebrekkige regeling

Ook de financiële afspraken zijn soms gebrekkig. Al sinds midden januari worden advocaten gevraagd om aanwezig te zijn bij de eerste verhoren. In alle gerechtsgebouwen vindt men wegwijzertjes naar ‘Salduz’, de ruimte waar de verhoren worden afgenomen. ‘Salduzzen’ wordt een bekend werkwoord in het advocatenkorps.  Maar een pro deo-regeling is voor de minister pas mogelijk vanaf 1 juli. En aanvankelijk wilde hij zelfs wachten tot 1 oktober, het moment dat de wet in werking moet treden. Het staat trouwens nog helemaal niet vast hoeveel punten er zullen toebedeeld worden voor een dergelijke vorm van bijstand.

Salduz zit dus nog in de doorstartfase. Er zal nog veel moeten worden gesleuteld aan de praktische uitvoering bij politiediensten, parketten, onderzoeksrechters, rechters en advocaten.

De Salduz-wet zal ook nog andere gevolgen hebben. Doordat men zeker mag verwachten dat snelle (en soms ook onbetrouwbare) bekentenissen minder vaak zullen voorkomen, zullen andere vormen van gerechtelijk onderzoek meer aandacht krijgen. Meer technische prestaties, zoals onder meer het DNA-onderzoek. Ondertussen is gebleken dat vooral deze gerechtskosten in 2010 gevoelig zijn gestegen. Een DNA-onderzoek kost inderdaad geld.

De financiële lasten zijn niet te onderschatten voor een justitiebudget dat nu al ontoereikend is. En er zijn ook gevolgen op politioneel vlak. Men schat dat de politie meer dan 260 extra personeelsleden zal nodig hebben. In België heeft eigenlijk alles met geld te maken.

Maar voor de wet-Salduz is er toch geen weg terug.